اگرچه برخی این دستور جدید را نوعی اصلاح قانون چک دانستند و تصمیم شورای پول و اعتبار را دخالت در قوه مقننه قلمداد کردند اما چون اعتراض و انتقادی از مجلس برنخاسته است، فرض بر این گذاشته می‌شود که ابهام یادشده شاید محلی از اعراب ندارد.
با ابلاغ دستور جدید، بانک‌ها ششماه فرصت دارند تا سازوکار افتتاح حساب جاری برای افراد حقیقی و حقوقی و خدمات ناظر بر آن را بازتعریف کنند و حالا چهار ماه دیگر فرصت باقی است. آیا دستور بانک مرکزی به بانک‌ها جدی گرفته می‌شود؟ این سؤالی است که باید دید در آینده چه پاسخی دریافت می‌کند. اما دستور جدید چه می‌گوید؟ تصمیم جدید در واقع مبنای حقوقی و قانونی‌اش بر ماده سه قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) استوار است که تصریح دارد: بانک‌ها می‌توانند تحت عنوان سپرده قرض‌الحسنه جاری، به قبول سپرده مبادرت کنند. به‌واقع دستورالعمل حساب جاری از آن رو مصوبه شده است که معضلات برخورداری آسان دارندگان حساب جاری عیان شده و چنان که مسئولان بانک مرکزی اذعان دارند آنچه اهمیت این نوع حساب را دوچندان می‌کند، ارتباط آن با «چک» و به‌دنبال آن، جرم صدور چک بلامحل به‌عنوان یکی از معضلات حال حاضر جامعه است. هدف از این تصمیم به گفته مسئولان بانک مرکزی «تقویت جنبه بازدارندگی مقررات حساب جاری در ارتباط با صدور چک‌های بلامحل» و «فراهم‌آوردن امکاناتی برای دارندگان چک به‌منظور وصول مطالبات و استیفای حقوق قانونی خود» و از سوی دیگر لزوم «رفع کاستی‌ها و نقاط ضعف ضوابط موجود»، «برقراری توازن و هماهنگی بین مقررات ناظر بر چک در قانون صدور چک و مقررات افتتاح حساب جاری» و «تجمیع و تنقیح مقررات و بخشنامه‌های سابق‌الصدور» است.
1 - جلوی پول‌های کثیف را بگیرید
متقاضی افتتاح حساب جاری را مطابق با مفاد قانون، آیین‌نامه و دستورالعمل‌های مبارزه با پولشویی شناسایی کنید. این تکلیفی است که شورای پول و اعتبار برای بانک‌ها تعیین کرده تا به این ترتیب از ورود پول‌های کثیف ناشی از خرید و فروش مواد‌مخدر، آدم‌ربایی و سایر خلافکاری‌ها به شبکه بانکی از طریق حساب‌های جاری و البته دیگر راه‌ها جلوگیری شود.
2 -اطلاعات مشتری را فاش کنید
همه بانک‌ها موظف هستند از دارندگان حساب جاری اجازه بگیرند تا اطلاعات مربوط به سابقه چک برگشتی آنها را از طریق سامانه استعلام همگانی در اختیار دیگران قرار دهند؛ هدف هم مشخص است؛ ایجاد شفافیت در زمینه کارکرد حساب جاری اشخاص.
3 - حساب باز نکنید
بانک‌ها نباید برای اشخاص دارای «سابقه چک برگشتی» یا «بدهی غیرجاری به بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری غیربانکی» حساب جاری بازکنند و به آنها دسته‌چک بدهند.
4 - از حساب مشتری پول بردارید
بانک‌ها سازوکاری را طراحی کنند که مبلغ چک به دارنده چک از سایر حساب‌های سپرده صاحب حساب، اعم از سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز، سپرده قرض‌الحسنه جاری (برای اشخاص حقوقی) و سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار در همان بانک برداشت کنند؛ البته درصورت عدم‌موجودی یا عدم‌کفایت موجودی حساب جاری صادرکننده چک.
5 - آسان دسته‌چک ندهید
بانک‌ها باید افتتاح حساب جاری برای شخص حقوقی را مشروط کنند به اینکه شرایط افتتاح حساب جاری برای اشخاص حقیقی عضو هیأت مدیره و اشخاص حقیقی‌ای که به نمایندگی از سایر اشخاص حقوقی در هیأت مدیره عضو هستند و همچنین برای اشخاص حقیقی‌ای که به نمایندگی از شخص حقوقی مجاز به امضا هستند، حتما احراز شود؛ یعنی اینکه سختگیری بیشتری به خرج دهند و به راحتی دسته‌چک ندهند.
6 - اطلاعات چک‌ها را جمع کنید
بانک‌ها باید اطلاعات چک‌برگشتی‌ها را جمع کنند. چگونه؟ آنها موظف هستند ضوابط مربوط به رفع سوء‌اثر از چک‌های برگشتی از طریق «تأمین موجودی»، «ارائه لاشه چک برگشتی»، «ارائه رضایتنامه محضری ذی‌نفع چک به بانک»، «واریز مبلغ چک به‌حساب جاری و مسدود کردن آن به‌مدت 24ماه»، «ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء‌اثر از سوابق چک برگشتی» و «انقضای مدت نگهداری سوابق چک‌های برگشتی» (صرفاً مدت هفت سال در مورد هر برگ چک برگشتی) در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی را از مواد دیگر جدی‌تر بگیرند.
7 - چک بر‌گشتی‌ها را محروم کنید
تمامی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی هنگام مراجعه دارندگان سابقه چک برگشتی برای دریافت خدماتی چون «اعطای هرگونه تسهیلات»، «افتتاح هرگونه حساب سپرده جدید»، «ارائه دسته‌چک»، «گشایش اعتبار اسنادی»، «صدور ضمانت‌نامه» و «ارائه خدمات بانکی الکترونیک»، تابلوی توقف ممنوع را نشان دهند.
8 - هر نفر در هر بانک فقط یک حساب
قبلا مشتریان بانک‌ها می‌توانستند در شعب مختلف یک بانک حساب جاری بازکنند و به این ترتیب دسته چک بگیرند که این مجوز در 4ماه آینده باطل خواهد شد.
بانک مرکزی اعلام کرده است: بانک‌ها از افتتاح و نگهداری بیش از یک حساب جاری ریالی برای هرشخص حقیقی در هر بانک منع شده‌اند.
9 - چک‌ها طبقه‌بندی شود
بانک‌ها مسئولیت دارند سازوکاری پیش‌بینی کنند تا چک‌ها طبقه‌بندی شوند، چاپ و توزیع دسته چک به‌صورت کاملاً متمرکز و با رعایت ضرایب ایمنی و استانداردهای قابل‌قبول و یکسان صورت پذیرد و حتما باید الزامات ناظر بر طراحی چک توسط بانک، برای یکسان‌سازی و هماهنگ گرفتن طراحی چک جدی گرفته شود.
10- اطلاعات دقیق بگیرید و دقیق گزارش دهید
فرمان آخر برای بانکی‌ها این است که آدرس و کدپستی دارندگان یا متقاضیان افتتاح حساب جاری، موجود در سازمان ثبت احوال کشور (پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور) را ملاک عمل قرار دهند تا برای ارسال ابلاغیه‌ها، مکاتبات و نیز گواهینامه عدم‌پرداخت چک مشکلی از حیث پیدا نشدن صادرکننده چک بلامحل نداشته باشند و مهم‌تر اینکه بانک‌ها موظف هستند یک‌سال پس از لازم‌الاجرا شدن این دستورالعمل، هر ششماه یک‌بار، گزارش عملکرد خود در اجرای این دستورالعمل را به‌طور مشروح به بانک مرکزی ارسال کنند.
